ZZP: Wat verandert er (niet)?

Allereerst maar eens een misverstand uit de weg ruimen. Per 1 januari 2025 verandert de fiscale en juridische positie van de ZZP’er niet. Over wanneer een ZZP’er niet zelfstandig is, maar in loondienst, is de wetgeving helder. Volgens het arbeidsrecht ben je in loondienst als je persoonlijk arbeid verricht tegen betaling en onder (werkgevers)gezag. Deze regel bestaat al heel lang en geldt ook voor de fiscale kwalificatie.

Tot 2005 vonden er regelmatig controles plaats. Werd geconstateerd dat een ondernemer betalingen had verricht aan “zelfstandige” arbeidskrachten die feitelijk in loondienst waren, dan vond er een naheffing van belasting en sociale premies plaats. Elke ondernemer werd regelmatig gecontroleerd, en de naheffingen en boetes waren van een dusdanige aard dat je als ondernemer wel drie keer nadacht voordat je met een zogenaamde zelfstandige in zee ging.

In 2005 werd echter de VAR ingevoerd. Dat heeft niks met voetbal te maken, maar was de zogenaamde Verklaring Arbeidsrelatie. De zelfstandige kon op basis van de werkzaamheden die hij uitvoerde een dergelijke VAR aanvragen. Als hij een VAR-wuo (winst uit onderneming) had, dan was de opdrachtgever gevrijwaard van naheffingen en boetes.

Het systeem van de VAR had echter een paar kolossale ontwerpfouten. Vanuit fiscaal theoretisch oogpunt zegt namelijk het feit dat je winst uit onderneming geniet, niks over de vraag of er sprake is van een loondienstbetrekking. Je kunt ondernemer zijn, maar voor een specifieke opdracht toch voldoen aan de regel dat je persoonlijk arbeid verricht tegen betaling onder (werkgevers)gezag. Je bent dan voor die opdracht in loondienst, maar werd gevrijwaard door de VAR.

Een ander probleem was dat het systeem manipuleerbaar was. Als je wist welke antwoorden je moest geven, kon je de juiste VAR zo uit het systeem trekken. Geen wonder dus dat het aantal zelfstandigen exponentieel toenam.

Om dat tegen te gaan, werd in 2016 de DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelatie) ingevoerd. Deze wet zegt niks anders dan dat de VAR niet meer mag worden toegepast, waarmee we dus weer terugvallen op de wet. Om een zachte landing te creëren, werd tevens bepaald dat de Belastingdienst bij goedwillende ondernemers niet zou naheffen met boete (handhavingsmoratorium). Wel kon de Belastingdienst de ondernemer verplichten om voor de toekomst wél loonbelasting en sociale premies af te dragen. Om het gemakkelijk te maken, gaf de Belastingdienst ook een aantal modelovereenkomsten vrij. Als je je als zelfstandige daaraan hield, dan was je volgens de Belastingdienst ook echt zelfstandig.

Jarenlang is het handhavingsmoratorium, dat dus bedoeld was voor één jaar, gehandhaafd, maar dat wordt per 1 januari 2025 afgeschaft. Dat betekent dat de Belastingdienst weer mag gaan naheffen en boetes opleggen. Let wel! De regel wanneer je zelfstandig bent of niet, is dus niet anders dan vóór 2005. Ook zegt de Belastingdienst dat ze alle tussenliggende jaren zijn blijven controleren en dat er daar ook niks verandert, maar ze kunnen vanaf 2025 wel weer belasting en sociale premies naheffen. Boetes gaan ze in elk geval het eerste jaar nog niet opleggen.

Zal het de Belastingdienst nu wel lukken om het tij te keren? Dat is nog maar de vraag. Het aantal zelfstandigen is inmiddels opgelopen naar een kleine twee miljoen. Naar verwachting is hiervan ongeveer een derde echt zelfstandig en een derde schijnzelfstandig. De rest zit zogezegd in het “grijze” gebied. De campagne van de overheid richt zich vooralsnog enerzijds op bewustwording en anderzijds op “dreigen” met torenhoge naheffingen en boetes. Hoewel dat bij wijze van schokeffect best zal werken, is het toch vooral de “pakkans” die uiteindelijk de effectiviteit zal bepalen. Anders gaat de beleidswijziging als een nachtkaars uit.